Wat moet je met vaccinweigeraars, complotdenkers en coronaontkenners?
Een poging tot een handleiding
Wat moet je met complotdenkers? Dat is de grote vraag van deze tijd. Er lijkt momenteel niks modieuzer dan niet geloven in corona, vaccins weigeren, en een algeheel wantrouwen in iedere autoriteit te hebben, en iedereen kent wel een “wappie”.
Wantrouwen in autoriteiten is in de aard der zaak niet persé problematisch. De tijd dat je deed wat de pastoor of de dokter zei omdat de notabelen het wel beter zouden weten, hebben geleid tot enorm machtsmisbruik, en de emancipatie van de burger is in essentie heel positief. Wantrouwen jegens macht is gezond. Bevraag alle meningen, juist als er autoriteit achter zit.
Maar wat als het wantrouwen in wetenschap en geneeskunde leidt tot een verslechtering van de maatschappij? Als je dit leest, weet je dat vaccins tegen kinderziektes, maar ook tegen de griep en nu tegen corona, miljoenen levens redden. En als je dat niet weet, kan ik redeneren wat ik wil, maar dan geloof je er simpelweg niet in, en lees je dit stuk met een forse dosis scepsis.
Ik heb mij verdiept in deze materie naar aanleiding van een verzoek van een betalende substackabonnee (die mogen verzoeknummertjes inleveren - tip! opbrengst gaat naar het goede doel). Ik heb een ouder experiment dat ik al jaren geleden heb uitgevoerd met antivaxxmoeders (toevallig twee vrouwen) herhaald met een (mannelijke) coronacomplotter om uit te zoeken wat werkt. Deze experimenten zijn op hun beurt weer gebaseerd op onderzoek naar complotdenkers.
Je meest comfortabele reflex, logisch redeneren, met bronnen aankomen en wetenschap citeren, helpt helaas nooit: je kunt iemand niet met redelijkheid uit een fuik helpen waar hij niet met redelijkheid in is gezwommen. Die reflex moet je dus onderdrukken.
Wat werkt dan wel? Mijn advies: differentieer. Kijk naar wie je voor je hebt, en behandel de verschillende complotdenkers anders. Er zijn bij mijn weten drie soorten complotdenkers: de makelaar, de profeet en de kostganger. Een overzicht.
De makelaar
De makelaar doet exact datgene waarvan hij de tegenstander beticht: hij heeft persoonlijk belang bij het verspreiden van nepinformatie. Opvallenderwijs zijn de grootste agitatoren tegen Big Pharma zelf verkopers van alternatieve therapieën, natuurgeneeswijzen en andere peperdure geldklopperij, of ze hebben er politiek belang bij dat er twijfel wordt gezaaid over het nut van de lockdown en vaccinatie. Soms moet je even zoeken naar iemands financiële belang of hoe iemand zijn machtspositie wil versterken, maar als je die aantreft: je hebt te maken met de makelaar.
De makelaar makelt in lucht, en daarmee dus in de geloofwaardigheid van het niets dat hij verhandelt voor zijn eigen merk. Redeneren tegen de makelaar is lekker, omdat de makelaar dóet alsof hij logisch en wetenschappelijk redeneert, waardoor je dus de schijn van een bokswedstrijd hebt die je wel kunt winnen. Maar: winnen doe je nooit, want de makelaar is simpelweg niet te overreden. Iedere keer dat je denkt dat je een goed argument te berde brengt, verlegt de makelaar simpelweg het onderwerp een beetje. Dat houdt de makelaar langer vol dan jij, want jij moet weer aan je studie of aan je werk. Voor de makelaar ís het zijn werk.
De makelaar is maar gevoelig voor één ding: belachelijk maken, uitlachen, volledig ridiculiseren. Dan reageert de makelaar gestoken, en maakt hij zijn eigen geloofwaardigheid stuk. Hij zaait zo niet alleen twijfel over wetenschap zijn voor twijfel gevoelige achterban, maar hij begint ook onbedoeld twijfel te zaaien over zichzelf.
De profeet
Een profeet is van een andere orde. Deze persoon wil vooral de geschiedenisboeken in gaan als de volgende Gandhi, de volgende Martin Luther King. Deze persoon is vol van zichzelf, charismatisch, weet rustig te blijven, en ziet in uitlachen een teken van vervroegde zaligverklaring: kijk eens naar deze Pontius Pilatus. Elke pijl die je op hem afschiet ontvangt hij als Sint Sebastiaan.
De profeet raak je door hem af te nemen wat hij het hardst nodig heeft: aandacht. De profeet zwijg je het best dood. Voor de profeet werkt deplatforming ook erg goed: niet uitnodigen voor debatten, weren uit je media. Ga maar in weer en wind op een kistje in het park staan, dan geeft deze niet-zo-Jezus het snel op. Hoe sneller deze figuren worden geweerd van Twitter en Facebook, hoe beter voor de maatschappij.
De kostganger
Voor de makelaar en de profeet heb ik geen goed woord over: over de rug van de volksgezondheid en de angst van anderen proberen een slaatje te slaan, danwel je aandachtsklier te bevredigen. Ze zijn tuig van de richel. Geloven ze zelf in hun praatjes, of geloven ze in hun portemonnee en de opgestoken handen in de jubelende menigte? Het is niet relevant: ze handelen kwaadaardig, en zo mag je ze ook behandelen.
Hoe anders is dat voor de kostganger. De kostganger is de volger van de profeet en de makelaar, die vat hebben gekregen op zijn opvatting van de werkelijkheid. Als kanonnenvoer verkondigt de kostganger elke dag op internet en op feestjes het dodelijke evangelie van de antivaxx en de coronaleugen. Deze persoon is waarschijnlijk begonnen uit oprechte angst – wat doet die naald in mijn kind? Is het allemaal wel zo goed gesteld met onze vrijheid? Gaan er achter de schermen kinderen dood in ondergrondse tunnels? Is Corona wel erger dan een griepje? Bij twijfel: doe maar niet, die prik, die lockdown, die afgeschaalde zorg.
De kostganger wordt het vaakst uitgelachen en doodgezwegen, maar dat vervreemdt deze persoon alleen maar nog meer van de gewone wereld. De profeet en de makelaar wakkeren dat ook aan: hoe meer ze een persoon kunnen loszingen van het redelijke, hoe meer macht en geld ze kunnen verkrijgen van de kostganger zelf.
De kostganger is niet alleen het voedsel van de profeet en de makelaar, de kostganger is ook hun zwakte. De kostganger is namelijk terug te halen. Hoe doe je dat? Niet met wetenschappelijke redeneringen en bronnen, maar met dezelfde emotie en compassie en hetzelfde wantrouwen als ze in deze situatie zijn gekomen.
Op geen enkel moment in dit gesprek moet je tegenover elkaar komen te staan, de discussie moet je dus mijden. Gebruik gevoel gevoel, gevoel. Hiervoor was live contact gemakkelijker dan contact via de mail, maar de coronascepticus heb ik op deze manier benaderd via Facebook Messenger, en dat werkte ook.
Ik heb met de onderstaande methode drie mensen van de complottheorieën teruggekregen naar redelijkheid, maar: dit waren mensen die mij graag mochten en die niet al helemaal van het randje van de platte aarde waren gekukeld qua denkbeelden. Van de drie complotdenkers waren er twee antivax-moeders en één coronascepticus. Zo heb ik dat gedaan:
Keer de kostganger
1. Begin met luisteren naar zorgen. En dan bedoel ik: echt luisteren, niet je antwoord alvast bedenken in je hoofd. Niet uitlachen, niet overstemmen, niet tegenspreken. Waar is iemand bang voor? Waar is iemand boos over? Neem dat ook serieus, want dat is iemands angst of woede, die zijn voor een ander net zo groot als jouw angst of woede.
2. Ga vervolgens met die emotie aan de slag (ook al wil je zo graag met argumentatie aan de slag). Dat kan vrij eenvoudig door iemand te laten zien wat de gevolgen zijn van de alternatieve keuzes die zij aanhangen. Kies een filmpje dat passend is bij die keuze. De twee antivaxxmoeders waren bijvoorbeeld erg gevoelig voor dit filmpje van een baby die strijdt voor haar leven: ze heeft kinkhoest.
Zet het geluid vol aan, zeg niks, en laat de kostganger het hele filmpje afkijken.
Voor de coronasceptici raad ik dit filmpje aan:
Ook weer: geluid aan, geen commentaar leveren, laten afkijken.
3. Nu is het tijd om vragen te beantwoorden. Antwoord eerlijk en alleen op de vragen die de kostganger heeft. De eerste vraag van de (inmiddels emotioneel geworden) kostganger is meestal: “Heeft de baby het gered?” of “Hebben deze patiënten het gered?” Het antwoord is eerlijk: weten we niet. Voor iedereen in deze filmpjes is de kans aanzienlijk dat ze inmiddels zijn overleden aan de gevolgen van hun ziekte, maar misschien zijn ze door het oog van de naald gekropen.
4. De volgende fase: de zorgmedewerker. Vraag hen of ze iemand kennen in de zorg die ze vertrouwen, zoals een huisarts of een verpleegkundige. Vraag hen contact op te nemen met die persoon en te vragen: “Zou jij je eigen kind vaccineren tegen kinderziektes/corona als je kind op de leeftijd is dat het een vaccin mag?” Niks meer, niks minder. Zeer waarschijnlijk is het antwoord: ja. Laat hen ook vragen naar de afwegingen van de zorgmedewerker hierin. Lever ook hier weer geen commentaar.
5. Laat een filmpje zien van iemand die mensen heeft verloren aan kinderziektes, corona, etc die zijn of haar verhaal doet. Daarvan zijn er voldoende te vinden.
6. Ga open een gesprek aan, zonder feiten, getallen en bronnen, maar vraag: is de angst voor de negatieve gevolgen van vaccins sterker dan de angst voor de negatieve gevolgen van de ziekte zelf? Voor jezelf, voor je ouders, voor je kinderen?
7. Mocht iemand in de ban zijn van een makelaar, stel dan open de vraag: wat heeft deze makelaar te winnen bij jouw twijfel? En als je Big Pharma en hun winstoogmerk niet vertrouwt, vertrouw je de makelaar dan wel? Niet in discussie gaan! Plant het zaadje van hetzelfde wantrouwen als jegens grotere medicijnfabrikanten.
8. Geef iemand de kans om zelf tot conclusies te komen. Sta open voor vragen, en geef het tijd. Bij terugkeren overheerst vaak gevoel van schaamte, en van rouw: je neemt ook afscheid van een wereldbeeld.
9. Oordeel niet. Het heeft geen zin, het werkt averechts, en het is ook gemeen. We doen allemaal wel eens iets ondoordachts. Ik heb ooit een hersenschudding opgelopen omdat ik met plateauzolen van een trap wilde lopen, en daar denk ik altijd aan als ik op het punt sta te oordelen over andermans dwalingen.
Tot nu toe had deze manier van werken bij drie uit drie succes. Dat komt, omdat de kostganger tot deze mening is gekomen door een combinatie van onwetendheid en empathie. Kennis en empathie zet de geestelijke auto dus in z’n achteruit.
Een gedachtenspel over onwetendheid. Neem iets waar je niks van weet en probeer daar een beslissing over te maken. Ik weet bijvoorbeeld niks over voetbal, ik weet nog net dat Ajax van Amsterdam is en Cambuur is geloof ik Fries. Als je een verkiezing uitschrijft over wie de volgende bondscoach van Oranje moet worden, zou ik niet weten waar ik zou moeten beginnen met iemand uitzoeken. Ik zou waarschijnlijk luisteren naar vrienden die een coach prijzen, twijfel zaaien over een andere coach, en daar zou ik mijn stem op aanpassen. Gefeliciteerd, Nederland, Annabel Nanninga is uw nieuwe bondscoach. Zet hem op!
En dit gaat nog over voetbal, een keuze voor een coach gaat niet mijn kind redden of doodmaken, niet mijn leven veranderen. Als het gaat om medische kwesties, is het belang veel groter. Als je er niks van weet, en je luistert naar tante Marion op Facebook, en je kijkt je baby in de ogen, en je oude moeder door het glas van het verzorgingstehuis, dan is de kans om empathisch en onwetend de verkeerde conclusies te trekken gigantisch.
Emotie en empathie zijn dus de enige manieren om de kostgangers terug te winnen, waarmee je gelijk de wind uit de zeilen van de makelaars en de profeten haalt, want die zijn nergens zonder de kostgangers.
Tot besluit
De uiteindelijke sleutel in het voorkómen van dit soort bewegingen ligt in het onderwijs, waarin juist bronnenkritiek, hygiënisch redeneren en gezonde twijfel aan autoriteiten aangeleerd kan worden. Leer kinderen bronnen lezen, bevragen en bediscussiëren. Leer ze wanneer je hun eigen kennis ophoudt en wanneer ze wie kunnen vertrouwen. Leer ze meer kennis en inzicht te vergaren.
Je kunt kinderen inenten tegen complottheorieën, en daar komt geen naald aan te pas: leer ze op jonge leeftijd alles bevragen, inclusief makelaars in angst en valse profeten.
Heb je ook verzoeknummertjes? Abonneer je op mijn substack voor elk bedrag (gaat naar een goed doel). De opbrengst van deze substack gaat naar Stichting Vluchteling Studenten UAF.
En, heb je de “open benadering” ook al toegepast op je eigen preconcepties?
Ik wist niet dat rivm ook een complotsite was. Onderzoek vaccin langetermijn nu pas starten? Er was toch zo goed onderzocht? Hugo de frikandel zei het vaccin uitstekend onderzocht was. dat Wie is de complotdenker nu? Degene die staat te demoniseren en te roepen zonder enig argument in te brengen of degene die letterlijk toont wat het rivm ook aankondigt? Ja goede vraag he;)
https://www.rivm.nl/nieuws/rivm-start-onderzoek-naar-langetermijneffectiviteit-covid-19-vaccins